Spis tresci
Dieta bezglutenowa stosowana jest przy trwałej nietolerancji glutenu – celiakii, tzw. chorobie Duhringa (skórnej postaci celiakii), alergii oraz nadwrażliwości na gluten.
Celiakia
Celiakia (choroba trzewna) jest chorobą o podłożu genetycznym, spowodowaną nietolerancją glutenu, charakteryzuje się zaburzeniami trawienia i wchłaniania jelitowego. W przypadku czynnika uczulającego nazwa „gluten” odnosi się do białek występujących w zbożach – prolamin. W celiakii znaczenie mają prolaminy występujące w: pszenicy (gliadyna), życie (sekalina), jęczmieniu (hordeina), owsie (awenina). Awenina z uwagi na swoją budowę jest najmniej szkodliwa. Wyniki badań wskazują, że owies bez zanieczyszczeń może być stosowany u osób z wyrównaną celiakią. Jednak z powodu możliwość zanieczyszczenia owsa prolaminami innych zbóż, nadal jest zaliczany do roślin zbożowych, których chorzy na celiakię powinni unikać.
Celiakia jest chorobą nieuleczalną, a jedyną skuteczną metodą zapobiegania jej objawom jest ścisłe stosowanie diety bezglutenowej, która zapobiega powikłaniom wynikającym z niedożywienia. Dieta bezglutenowa w przypadku celiakii powinna być stosowana przez całe życie.
Gluten, przenikając przez osłabioną barierę jelitową, wywołuje szereg reakcji ze strony układu immunologicznego. Dochodzi do zaniku kosmków jelita cienkiego, odpowiedzialnych za wchłanianie składników pokarmowych.
Następstwem tego jest występowanie różnorodnych dolegliwości. Do najczęstszych należą:
- powiększenie obwodu brzucha,
- utrata łaknienia,
- wymioty,
- wyniszczenie organizmu,
- opóźnione wzrastanie i dojrzewanie płciowe,
- częste dolegliwości brzuszne (kolki, wzdęcia, biegunki, luźne stolce),
- zaburzenia emocjonalne (drażliwość, trudności w skupieniu uwagi, apatia),
- zmiany skórne.
Mogą pojawić się różne tzw. objawy wtórne np. krzywica, hipowitaminoza, niedokrwistość czy nietolerancja białka mleka krowiego. Nieleczona celiakia prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych m.in. do depresji, osteoporozy oraz nowotworów układu pokarmowego. U małych dzieci po wprowadzeniu glutenu do diety pojawiają się obfite, cuchnące stolce, utrata wagi, bóle brzucha. Może być to również objaw alergii pokarmowej. Często choroba nie daje wyraźnych objawów przez wiele lat, ujawnia się dopiero pod wpływem silnego stresu.
Badanie przeciwciał we krwi, biopsja jelita i testy genetyczne pozwalają odróżnić celiakię od nadwrażliwości i alergii na gluten. Leczenie powinno być prowadzone pod nadzorem gastroenterologa.
Alergia na gluten
Alergia na gluten nie jest tym samym co celiakia, ale obie choroby należą do grupy nietolerancji pokarmowych. Najprostszym sposobem na rozpoznanie alergii jest zastosowanie diety eliminacyjnej z ponownym wprowadzeniem pokarmu, który uczula. Jednym z podstawowych badań wykrywających alergię jest badanie poziomu przeciwciał antygliadynowych i antyendomysjalnych. Ostateczne wykrycie alergii umożliwia biopsja jelit.
Alergię na gluten można podejrzewać przy takich schorzeniach jak:
- stwardnienie rozsiane,
- reumatyzm,
- migrena,
- astma,
- chroniczny katar,
- depresja,
- zapalenie wątroby i trzustki.
Powinniśmy się zbadać, jeżeli:
- nasi krewni I stopnia chorują na celiakię;
- cierpimy na odporną na leczenie niedokrwistość, spowodowana niedoborem żelaza;
- często boli nas brzuch, odczuwamy brak łaknienia, cierpimy na biegunkę, wymioty;
- odczuwamy nawracający i długo utrzymujący się ból po infekcji i zabiegach chirurgicznych;
- mamy wysypkę tylko na pośladkach i łokciach;
- chorujemy na wrzodziejące zapalenie jamy ustnej.
Nadwrażliwość na gluten
Nadwrażliwość na gluten to przypadki nietolerancji glutenu, gdzie w oparciu o badania diagnostyczne wykluczono celiakię (negatywny wynik przeciwciał), alergię na pszenicę (brak podwyższonego poziomu IgE) i gdzie praktycznie brak jest zaniku kosmków jelitowych, a pomimo tego spożycie glutenu powoduje niepożądane objawy.
Schorzenie dotyczy głównie osób dorosłych. Związane jest z wystąpieniem jednego lub wielu objawów, najczęstsze to :
- bóle brzucha;
- wysypka, egzema;
- uczucie ciągłego zmęczenia;
- biegunka, zaparcia, wzdęcia;
- anemia;
- omdlenia;
- bolesność i drętwienie kończyn;
- uczucie przelewania w jelitach;
- nudności i wymioty.
Objawy pojawiają się zwykle w ciągu kilku godzin lub dni po spożyciu żywności zawierającej gluten. Nadwrażliwość na gluten może być powiązana z chorobami neuropsychiatrycznymi, takimi jak autyzm czy schizofrenia. U wielu osób mylnie diagnozuje się zespół jelita drażliwego oraz inne zaburzenia jelitowe o naturze psychosomatycznej. Część tych osób cierpi na nadwrażliwość na gluten i jedynym efektywnym sposobem leczenia ich dolegliwości jest stosowanie diety bezglutenowej.
Osoby uczulone na gluten mają problemy z koncentracją, u niektórych może pojawić się padaczka. Obserwuje się także zaburzenia płodności. U kobiet cierpiących na nietolerancję glutenu menopauza może ulec opóźnieniu lub nadejść bardzo wcześnie, może też dochodzić do poronień.
U dzieci alergia na gluten objawia się najczęściej w postaci atopowego zapalenia skóry, rzadziej występują objawy ze strony układu pokarmowego czy oddechowego. Z alergii na gluten, w przeciwieństwie do celiakii, większość dzieci wyrasta. U dorosłych alergia przyjmuje najczęściej postać pokrzywki, obrzęku naczynioruchowego, biegunki. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych alergia może doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, nawet w przypadku kiedy do organizmu dostanie się śladowa ilość glutenu.
Leczenie poprzez wykluczenie glutenu z diety nie różni się od postępowania w przypadku celiakii czy alergii na pszenicę. Różnice polegają wyłącznie na tym, iż w przypadku celiakii dieta musi być stosowana do końca życia, natomiast w przypadku alergii i nadwrażliwości na gluten dieta może być stosowana czasowo.
Alergia oznacza konieczność zmiany diety. Uczuleni muszą zrezygnować z produktów zbożowych, należy się wystrzegać produktów gotowych. Gluten jest idealnym nośnikiem dla aromatów i przypraw. Obok produktów mącznych (pieczywo, makarony, pizza) i składników sypkich, gluten spotkać można również w wędlinach, przetworach rybnych, produktach mlecznych, napojach czy lodach. Skutecznie łączy on wodę z tłuszczem, przez co w produkcji przemysłowej jest stosowany na masową skalę.
Jak wybierać produkty bezglutenowe?
Głównym źródłem informacji o składzie i ewentualnej obecności glutenu w produktach spożywczych są ich etykiety.
Od 2012 roku Unia Europejska zaleciła stosowanie na etykietach, oznaczeń słownych w formie: “produkt bezglutenowy” oraz “produkt o bardzo niskiej zawartości glutenu”. W pierwszej grupie znajdują się wyroby nieprzekraczające glutenu w ilości 20 mg/kg, a w drugiej o zawartości glutenu nie większej niż 100 mg/kg.
Wybór produktów w celu skomponowania właściwej diety bezglutenowej wymaga starannego czytania informacji podawanych na opakowaniach żywności. Dotyczy to zwłaszcza półproduktów, koncentratów i konserw. Należy kupować żywność oznaczoną nazwą „produkt bezglutenowy”, lub znakiem graficznym przedstawiającym przekreślony kłos.
[php snippet=54][php snippet=55]Agata Wolfowicz
Zajmuje się dziennikarstwem, grafiką i popularyzowaniem zdrowego stylu życia. Od lat poszerza swoją wiedzę o tym, jak żyć i odżywiać się zdrowo. Ma nadzieję, że lektura strony dobrana-dieta.pl przyczyni się do popularyzacji zdrowia wśród czytelników i pozwoli im stawiać kolejne kroki ku zdrowiu oraz wymarzonej sylwetce.